10 manieren om verandering te versnellen door komische omkering te gebruiken
In de meeste trainingen, keynotes en workshops ben je bezig met wat je wél wil.
Waar het heen moet. Wat er anders en wat er beter kan.
En wat we vanaf nu allemaal anders en beter gaan doen.
De afdeling Goede Voornemens, zeg maar.
Bij Studio Spaak doen we dat liever net even anders. Waarom? En hoe?
Dat lees je in dit blog. Zodat jij deze superkracht ook kunt inzetten in jouw veranderproces.
Eerst even dit: Waarom houden we niet van ‘moeten’ ?
Als iemand tegen jou zegt wat je zou moeten doen – wat roept dat bij je op?
Juist.
Je brein gaat op zoek naar redenen om het vooral niet te doen.
Daar is ons brein héél goed in.
Kijk maar naar ons archetype Rick, met z’n tien redenen om vooral níet mee te doen aan weer zo’n leuk bedachte ‘verbeter-challenge’.
Ons brein wil autonomie. En dus is het effectiever als mensen zelf tot een inzicht komen. Daar kun je allerlei coachingstechnieken voor gebruiken. Maar je kunt het ook over een komische boeg gooien – bijvoorbeeld door precies het omgekeerde te zeggen van wat je bedoelt (‘Verander vooral niets aan jezelf, al die andere mensen die zijn toch zeker het probleem?’).
Het is de kracht van ironie. Het werkt niet alleen in het theater, maar kan ook worden gebruikt voor allerlei serieuze doeleinden. Van speeches van wereldleiders, tot in de therapiesessies van professionele psychologen. Maar hoe doe je dat?
Wij geven je in deze blog 10 voorbeelden hoe wij als Studio Spaak de kracht van de omkering inzetten tijdens teambuildingsessies en veranderprocessen. Zodat jij die werkvormen ook eens kunt uitproberen in je eigen organisatie. Wie weet helpt het jou om je boodschap effectiever over te brengen- zodat collega’s nog makkelijker zelf tot conclusies komen- zonder belerend vingertje en mét humor.
Wat heb je nodig om hiermee aan de slag te gaan?
Eerst drie belangrijke randvoorwaarden.
1. De code van fictie
Zorg voor de juiste context. Mensen moeten snappen dat wat er gebeurt niet letterlijk is, maar spel. Je betreedt samen even een andere werkelijkheid, waarin humor en verbeelding de hoofdrol spelen. Dat kun je op allerlei manieren doen. Jij plakt zelf misschien wel eens een smiley achter een zin. Onze trainers benoemen het voor werkvormen waar ze provocatief werken en vragen soms zelfs om toestemming. En wij doen het ook door voor de ‘Zo Ben Ik Nu Eenmaal’ show te benoemen dat deze niet op maat gemaakt is. Dus herken je iets of iemand? Dan is dat puur toeval 😉
2. Lef
Hoe je het ook inzet, de komische omkering is altijd spannender dan een standaard presentatie. Want je doet iets onverwachts. Je overdrijft. Je speelt. Dat vraagt moed en overtuigingskracht. Halfbakken werkt niet. Dus of je gaat er helemaal voor, of je doet het niet. Het effect is enorm – mensen luisteren beter, lachen, én onthouden de boodschap – maar alleen als je het vanuit vakmanschap doet. Dus het vraagt enige oefening om de juiste toon te pakken.
3. Liefde
De intentie moet kloppen. Je wilt de ander echt helpen. Dus blijf goed kijken naar wat je interventie doet. En blijf beschikbaar, ook als het schuurt. Het laatste wat je wilt is de ander het gevoel geven dat je hem in de zeik neemt of voor schut zet. De goede intentie moet heel duidelijk voelbaar zijn, dus kies voor een extra schepje oprechte liefde als je werkt met omkeringen zoals deze.
De komische omkering effectief en doelgericht inzetten
Voor ons zit de omkering in ons DNA. Satire bestaat bij de gratie van ironie. Overdrijven is een vak, als theatermakers zijn we niet anders gewend. Maar we doen het niet zomaar- het dient altijd een duidelijk doel. Welke? En hoe ziet dat eruit in de praktijk? Dat lees je in de onderstaande 10 voorbeelden.
1. De ‘Zo Ben Ik Nu Eenmaal’-types: van irritatie naar inspiratie.
In veel van onze programma’s komen ze terug. De vijf archetypes uit de ‘Zo Ben Ik Nu Eenmaal’ show: Touwtjes in handen Tilly, Open deur Dries, Regelrechte Rick, Kantelkoning Jack en Aaibare Ellen. We gebruiken ze om valkuilen, doorgeslagen gedragspatronen en gebrekkige vaardigheden uit te vergroten. Zowel in workshops, wanneer je live tegenover ze staat, als in de show zelf, waar ze dienen als aanleiding om het met elkaar over ergerlijk gedrag te hebben. Stop met benoemen aan collega’s: deze houding willen we van jullie in dit veranderproces. Maar begin eens met laten wij zien: zo wil je niet worden toch? Doordat we mensen zien die alles fout doen, krijg jij vanzelf zin om het anders en beter te doen. Zo ben ik toch niet? Waardoor je veel gemotiveerder bent om jouw eigen ‘Zo ben ik nu eenmaal’ valkuilen op te sporen, jouw eigen verander- en communicatievaardigheden te verbeteren en jouw vastgeroeste gedragspatronen te herzien. En dat gebeurt dan ook veelvuldig en automatisch in de weken na onze show. “Hee dat was even een Tilly momentje!” “Sorry, ik geloof dat ik nu even echt een Rick ben maar….”
2. Verander valkuilen: Zo krijg je ze (niet) mee
De ‘Zo Ben Ik Nu Eenmaal’ show laat niet alleen types zien, maar is ook een verzameling van de meest voorkomende valkuilen tijdens het veranderproces. Denk aan Dries die een kantelkoning inhuurt voor een uurtarief waar de hele afdeling een week van op vakantie kan, maar zelf afwezig is. Of Jack die bij weerstand alleen maar harder gaat doorduwen, waardoor de weerstand groeit in plaats van afneemt. Ook het heppie de peppie gedrag waarmee Jack alles positief probeert te framen als cadeautje, waardoor hij het verlies niet erkent, werkt averechts. En de vage speech over kernwaardenkaarten van Dries geeft ook niet bepaald een duidelijke richting. Het maakt voor eens en altijd duidelijk dat de ouderwetse top-down benadering bij de meeste veranderingen niet werkt.
Wat dan wel? Daar gaan de toeschouwers na afloop met elkaar over in gesprek- En ze komen altijd met goede conclusies, omdat ze vaak het tegenovergestelde zijn van wat we zojuist getoond hebben. Doordat ze de conclusies zelf en samen getrokken hebben, wordt het makkelijker om tijdens het proces elkaar aan te spreken.
3. Zo-niet / zo-wél sketches: Hoe ziet het eruit in gedrag?
Niets is zo belangrijk tijdens een veranderproces als duidelijkheid geven over welk gedrag wel en niet gewenst is. Veel beleidsstukken spreken over termen als eigenaarschap, verantwoordelijkheid, pro-activiteit en servicegerichtheid. Maar hoe ziet dat er precies uit in gedrag? Als je doorvraagt blijft het vaak angstvallig stil. Daarom maken wij sketches op maat, die via film of live vertoond worden, waarin we in een aantal concrete exemplarische situaties laten zien welk gedrag wel en welk gedrag juist niet gewenst is om samen van A naar B te komen. Je kunt gedrag nooit los zien van een situatie, dus door het juist in die situatie te laten zien, activeer je het empathisch vermogen van de medewerkers. Ze verplaatsen zich in de situatie en vragen zich af: wat zou ik doen. We laten ook hier zowel zien hoe niet moet, als hoe het anders zou kunnen. Zodat mensen steeds als ze dat gedrag vertonen zichzelf en elkaar kunnen corrigeren. Bovendien helpt het proces van het maken van de sketches om samen concreet te worden over wat we wel en niet willen.
4. Consequenties? ” Overdrijven is een vak” Nachtmerrie- en droom scenario’s.
Veranderen is lastig omdat je vaak ziet wat je verliest, maar niet wat je ervoor terugkrijgt. Onbekende situaties vertragen het proces. Wie echter weet waarvoor hij het doet – welke ramp je probeert te voorkomen of welke droom je nastreeft – houdt het beter vol. In onze veranderinterventies werken we daarom met toekomstscenario’s, op een speelse en theatrale manier. Samen maken teams films met goede en slechte afloop, met henzelf in de hoofdrol. Welke consequenties heeft succes of falen? Voor klanten, collega’s of leidinggevenden? Door te overdrijven creëren we urgentie, plezier en inzicht. Bezwaren en beren op de weg krijgen zo de ruimte, waardoor ze kleiner worden en minder storen. Ontkenning daarentegen maakt ze vaak groter. Zo leren teams niet alleen de verandering te doorzien, maar ook hoe ze samen het verschil kunnen maken.
5. Sabotage: stoorzenders en slechteriken.
Over stoorzenders gesproken. Een veranderproces kan zowel gestimuleerd worden door gedrag van leden van de groep, als worden tegengewerkt door leden uit de groep. Die tegenwerking noemen we sabotage1, zelfs als het niet expres of bewust gebeurt.
Alleen hoe voorkom je sabotage?
Om te beginnen met bewustzijn over met welk gedrag je de verandering vooruithelpt en met welk gedrag juist niet. Rick uit onze show knikt bijvoorbeeld Ja tegen zijn directeur, maar klaagt ondertussen bij het koffiezetapparaat. Ook altijd aardige Ellen heeft haar manier van saboteren. Door haar mond te houden om de lieve vrede te bewaren. Tilly saboteert door consequent iedere verandering onderaan haar lijstje te zetten, en de waan van de dag voor te laten gaan.
Op welke manier saboteren jullie (on)bewust jullie eigen verandering?
In het echte leven is het genuanceerd- mensen hebben de beste bedoelingen. Maar via onze types kun je even lekker afdalen in de duistere wereld van de slechterik. Welke type uit de show zou jullie verandering het beste kunnen saboteren? En hoe? Het resultaat van deze opdracht is dat mensen zelf het gedrag benoemen dat ze níet meer willen. Met als effect? Dat ze zelf dat sabotage gedrag minder snel laten zien en elkaar er makkelijker op aanspreken.
6. Winst & verlies: What’s in it for me?
Leidinggevende focussen meestal op wat de verandering oplevert. Voor de organisatie, voor de klanten, voor de medewerkers. Maar ze vergeten het verlies. Er is altijd verlies bij verandering. Zelfs de meest kleine simpele verbetering waarvan jij denkt: “het maakt alles alleen maar beter” veroorzaakt ook verlies. Het is onze ‘Zo Ben Ik Nu Eenmaal’ programma’s duidelijk zichtbaar en roept de vraag op: Wat is het verlies bij jullie verandering?
Door daar met elkaar het goede gesprek over te voeren ontstaat er een gevoel van erkenning en meer ruimte om ook de positieve kanten te zien. Het gesprek verschuift van meningen naar belangen. Daardoor komt eerlijker in beeld wie er iets te winnen of verliezen heeft. In veel culturen is het taboe om te spreken vanuit ” What’s in it for me?” omdat men dat egoïstisch vindt klinken. Maar ons brein heeft het nodig om het zo simpel te maken. Heb jij al voldoende in beeld welke ervaren verliezen deze verandering met zich meebrengt en voor wie? En wat hebben jouw collega’s zelf te winnen bij deze verbetering? Wat levert het voor hen op? Misschien begrijp je daardoor ook dat sabotagegedrag ineens veel beter.
7. Constructieve roddel: Hij is ook altijd zo….
We hebben allemaal zo onze eigenaardigheden. Maar hoe ga je ermee om? Collega’s praten vaak óver elkaar in plaats van mét elkaar, simpelweg omdat eerlijk en opbouwend zijn eng en lastig voelt. Tegen je team zeggen dat roddelen niet mag, werkt meestal niet. Toch kun je ons talent om te roddelen inzetten om de waarheid boven tafel te krijgen – veilig en gecontroleerd. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van de archetypes waar je over roddelt in plaats van over echte teamgenoten. scènes te oefenen met acteurs of via circulaire interview2 die teamdynamiek zichtbaar maken. Bij deze werkvormen moet je extra goed oppassen dat het niet averechts werkt- je kunt er de veiligheid ook mee kapot maken. Dus doe dit alleen als je ervoor opgeleid bent. Voor een lichtere, toegankelijke aanpak zijn er ook werkvormen zoals onze ‘Zo Ben Ik Nu Eenmaal’-bingo of paspoorten, waarbij je hardop over eigenaardigheden mag praten, ten dienste van samenwerking en begrip binnen het team.
8. Rollenspel: Zo irritant ben jij nu eenmaal.
In rollenspellen worden acteurs meestal ingezet om tegenspel te geven, zodat jij nieuwe gespreksvaardigheden kunt oefenen. Daarbij richt je je aandacht op wat er beter kan, op hoe het wél moet. Maar wat als je dit andersom doet? Je laat niet de acteur die irritante ander spelen, met dat lastige gedrag, maar je speelt zelf die moeilijke cliënt, collega, of agressieve leerling. En de acteur geeft vervolgens ‘logisch” tegenspel daarop. Dan voel je werkelijk hoe het is om in die ander zijn schoenen te staan. Je ziet bovendien je eigen ineffectieve gedrag terug door de ogen van de ander, en je beseft wat jij als die lastige ander van jezelf nodig hebt – bijvoorbeeld: meer ruimte, geduld, of duidelijkheid. Je geeft jezelf als het ware de perfecte regieaanwijzingen, puur door je te verplaatsen in het gedrag waar je zo’n moeite mee hebt.
9. Training? Lekker fout!
Vind jij het ook zo vreselijk als je in een training nieuw gedrag moet oefenen en alle ogen zijn op je gericht? Je gaat hard je best doen om het “goed” te willen doen. En dat werkt meestal juist averechts. Je blokkeert, loopt vast en schaamt je, dus iets leren lukt al helemaal niet. In onze trainingen gebruiken we tal van middelen om dat anders en ontspannener aan te pakken. Een van de technieken is om in de oefening juist aan te sturen op het verkeerd doen. Zo slecht mogelijk feedback ontvangen, lekker keihard in de verdediging gaan. Of juist helemaal niet servicegericht zijn in je bejegening. Wat levert dat op? Een goed gesprek over wat dan wél effectief is, de opening in sfeer om te mogen uitproberen, humor, ontspanning en vrijheid in je brein; waardoor je nieuwsgierig wordt en wilt ontdekken.
10: Coaching: Trek de ezel aan zijn staart.
Wil je een ezel vooruit krijgen? Trek hem aan zijn staart.
Het is een uitspraak die vaak wordt gebruikt in relatie tot een van onze inspiratiebronnen: Frank Farrely. Hij is de grondlegger van de provocatieve therapi3. Deze methode maakt gebruik van omkeringen zoals overdrijving, absurde logica en het normaliseren van weerstand – technieken die ook in onze interventies terugkomen. Onze trainers passen deze technieken toe in workshops en 1-op-1 gesprekken. Bijvoorbeeld als iemand helemaal geen zin heeft om te veranderen. Dan helpt het om juist z’n doel te ondermijnen. De methode in twijfel te trekken. Of te zeggen: waarom zou je? Al die moeite… laat toch lekker zo. Mensen gaan ineens zelf uitleggen waarom hun probleem wel degelijk een echt probleem is, en waarom hun voornemens dit keer wel gaan lukken. Waarmee ze zichzelf voorzien van de coaching die anders jij hen zou willen geven.
Tot slot: Handelingsperspectief
Tot zover 10 concrete voorbeelden waar je de komische omkering in actie kunt zien.
Hopelijk geeft het je inspiratie om zelf ook eens jouw verander of teamproces van een andere kant te bekijken. Werkt het altijd? In welke situaties kun je nu juist beter niet de komische omkering gebruiken? En hoe kun je het inbedden in een proces? We sparren er graag over met jou in een 1 op 1 kennismakingsgesprek. Want, een werkvorm alleen is slechts een impuls. Of die positief of negatief werkt; is afhankelijk van de uitvoering (de toon die de muziek maakt) én de context. Deze werkvormen werken heel goed als afwisseling met meer reguliere werkvormen. De komische omkering helpt je via het inzoomen op wat je niet wilt, juist om dichter bij dat te komen wat je wél wilt. Dus smeedt het ijzer als het heet is, en combineer met werkvormen die handelingsperspectief en succeservaringen bieden. Dan wordt het pas echt ontspannen veranderen!
We kijken ernaar uit om je te ontmoeten en met je mee te denken.
Verder lezen?
- Het begrip sabotage werd voor het eerst gebruikt door Myrna Lewis. Zij ontwikkelde De Sabotagelijn, ontwikkeld door Myrna Lewis, is een diagnose instrument voor het signaleren van issues die ‘in de onderstroom’ zitten en grote breuklijnen in een groep kunnen veroorzaken.
Je kunt er meer over lezen op de site van Deep Democracy.
↩︎ - Het circulaire interview is een begrip dat uitgebreid wordt behandeld in het werk van Choy en Spanjersberg. Zij zijn hier meesterlijk goed in.
1. Boek: Choy, J. en anderen, De vraag op het antwoord, systemische interventies voor conflicten in organisaties, NISTO publicaties, 2005
2. Boek: Spanjersberg, M., Hoek, A. van den, Veldhuijzen van Zanten, E., Wingerden, R. van, Systeemdenken in de praktijk, STILI NOVI, 2010.
3. Artikel: De circulaire vraag van Marijke Spanjersberg ↩︎
1. Artikel: Jaap den Hollander en Jeffrey Wijnberg leggen hier uit wat provocatief coachen is en wat het verschil is met andere vormen van coachen.
2. Boek: Provocatief coachen de basis. – Jeffrey Wijnberg en Jaap den Hollander.
3. Boek : “succes is ook niet alles” verder met provocatief coachen – J. Wijnberg
4. Boek: “ik lach je niet uit ik lach je toe” – J. Wijnberg
5. Boek: ”de coach als advocaat van de duivel’‘ – Freek Sarink
6. Boek: “provocatief coachen, plaag je klant de goede kant op” – Anneke Dekker en Karin de Galan
7. Boek: “lachen met lef” – Anneke Dekker en Karin de Galan
↩︎
