Kleur bekennen in je team: lang leve de eigenaardige collega’s

Organisatieverandering versoepelen door eigenaardigheden te omarmen

Als zoals vandaag de zon weer eens schijnt, krijg ik meteen zin om op een terras te zitten, vooral door de theatervoorstelling die gratis voorbij trekt. Man met rode neus loopt achterover geleund alsof hij in een directeursstoel zit. Vrouw links beweegt haar hoofd als een duif. Dame rechts trekt man mee alsof hij aan de riem zit. Mensen met eigenaardigheden. Een ‘normaal’ exemplaar mens heb ik in mijn leven nog nooit gezien.

Dat geldt niet alleen voor marktpleinen of terrassen, maar ook voor organisaties. Een klant zei laatst: “Het is veel makkelijker samenwerken als je elkaars eigenaardigheden kent”. Eigen-aardigheden. Ik wordt altijd een beetje vrolijk van dat woord. Het is zeggen dat we allemaal gek zijn, maar dan op een vriendelijke manier. Het zijn de ‘aardigheden’ die ons ‘eigen’ maken. Die ons maken tot wie we zijn.

Desondanks kunnen de eigenaardigheden van collega’s behoorlijk irritant zijn en willen we maar al te graag van onze eigen eigenaardigheden af. Je zou het knikkende hoofd van de duif-vrouw maar als leidinggevende de hele dag in je nek hebben. Of stel, je bent de man met de directeursstoel-houding, zonder eigenlijk directeur te zijn; als je collega’s denken dat je arrogant bent. Dat soort eigenaardigheden maken het dagelijks leven behoorlijk ingewikkeld, vooral als je je er zelf niet van bewust bent. In dit blog vertel ik je over de kunst van die eigenaardigheden de ruimte te geven – vooral in organisaties en organisatieveranderingen; zelfs als de eigenaardigheden irritant zijn. Want juist daar zit de oplossing.

Normaal doen is niet makkelijk

Om te beginnen neem ik je graag mee naar de enige plek waar wel ‘neutrale’ mensen rondlopen. Je bent er vast nog nooit geweest.

Ik zat in het eerste jaar van de theaterschool en de docent vroeg mij om te staan. Gewoon te staan, zonder iets te doen. Heeft u dat wel eens geprobeerd. Of lopen, gewoon lopen, zo ‘normaal’ mogelijk. Hoe doe je dat?

“Hoe normaler je probeert te doen, hoe gekunstelder het eruit ziet.”

Als acteur trainden wij onszelf erin om op het toneel zo neutraal mogelijk ‘aanwezig’ te zijn. Vanuit die basis kun je elke rol spelen, en kunnen toeschouwers verschillende verhalen op jou projecteren zonder afgeleid te worden door al te extreme eigenaardigheden.

Maar makkelijk is het allerminst. Vooral als je bekeken wordt door anderen. Je wordt je zo hyperbewust van jezelf dat je er als een soort gespannen kaars bij staat. En spontaan krijg je juist extra veel zenuwtrekjes. Niet voor niets vragen sprekers zich vaak af: wat moet ik met mijn handen? Hoe normaler je probeert te doen, hoe gekunstelder het eruit ziet.

In de jaren dat ik regisseerde en lesgaf op de theaterschool zag ik heel wat kwartjes vallen als mensen ineens voelden: acteren is weglaten. Net zoals het belangrijkste element van muziek de stilte is. Het is bijna een soort mindfulness. Het op een ontspannen manier aanwezig zijn zonder het idee te hebben dat je iets moet ‘doen’. Het klinkt makkelijk, maar het vergt aardig wat training. En stel dat je die neutrale basis aanwezigheid als acteur bereikt hebt dan ben je er nog niet. Je moet daarna weer eigenaardigheden gaan toevoegen. Het punt is namelijk: Normale mensen zijn niet herkenbaar.

Herkenbaarheid is key

Neutrale acteurs op het toneel zijn fascinerend om te zien. Het heeft iets heel schoons en puurs en maakt het mogelijk om heel helder te laten zien wat je boodschap is. Maar mijn grootste publiek successen waren altijd voorstellingen met eigenaardige karakters. Hoe verder ik de personages uitvergroot in voorstellingen, hoe meer mensen zichzelf en anderen herkenden. Elke keer als ik denk: dit is echt veel te overdreven, dan zeggen mensen “Dit is precies hoe het echt gaat, je legt de vinger op de zere plek”.

Dat leidde mij tot een vervreemdende maar ook troostrijke conclusie. We lijken zelf meer op typetjes in het dagelijks leven dan op het toneel. Misschien kun je zelfs wel stellen dat: hoe normaler we proberen te doen, hoe typischer we ons gaan gedragen. Terwijl wanneer we onze hoogstpersoonlijke eigen-aardigheden laten zien, we juist menselijker en herkenbaarder worden voor anderen.

Een levende organisatieverandering door eigenaardigheden

Toch gedragen we ons niet altijd naar dat inzicht. Je hoeft maar een willekeurig managementboek open te slaan en er wordt gepraat over mensen alsof ze volstrekt normaal zijn. Ook in beleidsplannen, bedrijfsspeeches en e-learning films gaat het nooit over eigenaardigheden en altijd over de gemiddelde gemene deler. Logisch, je wilt je inhoudelijke boodschap overbrengen zonder afleiding. Het nadeel is wel dat niemand zich er echt in herkent.

“Een organisatie zonder eigenaardigheden ‘leeft’ niet.”

Daardoor komen we in een cultuur terecht waarin mensen hun best doen om ‘normaal’ te zijn en er niet meer durven uitspringen. Dat is uiteindelijk een cultuur waarin niemand zichzelf mag zijn, authenticiteit en uiteindelijk ook de levendigheid, totaal verdwijnt. Het is een cultuur zonder humor, waar je geen lucht krijgt en waar je uiteindelijk juist een parodie van jezelf wordt. Een klagende en gestreste variant van jezelf. Zoals de gespannen kaars die ik werd in het spellokaal bij mijn eerste theaterdocent.

Een mens zonder eigenaardigheden ‘leeft’ niet. Een organisatie zonder eigenaardigheden evenmin. Misschien functioneert ze eventjes heel efficiënt, maar uiteindelijk zal iedereen (zowel klanten als medewerkers) er gillend wegrennen.

Dus als je straks om je heen kijkt op het kantoor waar je werkt, in de docentenkamer of in de hal; doe dan eens net alsof je op dat terrasje zit en geniet van alle eigenaardigheden. Van zowel die van jezelf als van je collega’s

Is het uitzicht minder levendig dan op straat? Dan wordt het tijd dat jullie op je werk meer je eigenaardige zelf leren zijn. Is het een chaos van losgeslagen idioten? Zelfs dan wordt het tijd dat mensen ervaren dat ze zichzelf mogen zijn, de ontspanning die dat oplevert is dat ze een stuk normaler gaan doen.

De ‘Zo ben ik nu eenmaal’ show

Benieuwd hoe je alle eigenaardigheden in jullie team de ruimte kan geven zonder dat ze in de weg gaan zitten? Of hebben jullie hulp nodig om de eigenaardigheden te herkennen en te benoemen? Boek dan de ‘Zo ben ik nu eenmaal’ show en houd jezelf en je collega’s een humorvolle spiegel voor – voor een ontspannen organisatieverandering.