Zelfvertrouwen opbouwen in sociale situaties die onveilig aanvoelen
Het was een warme dag, het schoolplein baadde in zonlicht. In de hoek hing een groepje ‘Popies’ (zo noemden we populaire kinderen in de jaren 90) die hun ongeïnteresseerde blik over het schoolplein lieten glijden. Het was mijn eerste week op een nieuwe school, ik voelde me door de grond zakken en dacht: Help! Hoe moet ik me hier gedragen? Maar daar was Ilona, het meisje uit mijn klas die vol zelfvertrouwen uitstraalde dat ze voor niemand bang was. Zij nam me op sleeptouw en leerde me alles wat ik nodig had om te overleven in die nieuwe klas. En nu? 30 jaar later besef ik het me. De werkvloer is net een schoolplein: de lessen van ilona werken nog steeds.
Of je nou een kind bent op een schoolplein of een medewerker op een kantoor, je wilt je zelfverzekerd voelen. Zoals op het schoolplein kan er in een organisatie ook een cultuur bestaan die niet iedereen de ruimte geeft om zichzelf te zijn. Een cultuur die bepaalde ideeën of innovaties misloopt omdat de hokjes te krap zijn; “Zo doen we dat hier nu eenmaal”. Of een cultuur waar weinig sociale veiligheid is en waar onder het mom van “grapjes” mensen zich doodongelukkig voelen. We kunnen pas een cultuur veranderen als we niet meer het pispaaltje zijn. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat anderen ons in zo’n cultuur zien staan? Via het verhaal over Ilona geef ik je 3 tips die mij nog steeds helpen om situaties die onveilig aanvoelen met zelfvertrouwen tegemoet te treden.
De ultieme testcase
Een paar maanden eerder was ik nog een klein, bang, net iets te slim, net iets te gevoelig meisje, dat zonder merkkleding aan de rand van het schoolplein stond. Teruggetrokken. Weinig zelfvertrouwen. Gesloten van buiten, gefrustreerd van binnen. Jaloers kijkend naar hoe de andere kinderen voetbalde en ik niet mee mocht doen.
“Soms moet je eerst jezelf spelen om jezelf te kunnen worden.”
Nu werd alles anders. Ik had Ilona eerlijk verteld dat ik op mijn vorige school niet bepaald cool was en zij zou me alles leren, had ze beloofd. En ze maakte het nog waar ook.
Vlak voor de zomervakantie waren we naar een andere stad verhuisd. Ik liet de pestkoppen achter me en had 6 weken de tijd om tot een strategie te komen om mezelf opnieuw uit te vinden. En met succes. Ook al was ik pas 11 jaar oud, het was één van de drie meest succesvolle transities in mijn leven. Naast Ilona waar er nog een paar gunstige factoren, met als belangrijkste: ik had niets te verliezen. Mijn nieuwe groep 8 was in een dorp waar niemand mij kende, en mocht het mislukken had ik over een jaartje een nieuwe kans.
1. Durf te vechten
Ilona en ik liepen op het groepje af, onderweg zei ze “Je moet 1 keer vechten. Dan heb je hun respect gewonnen”. Mijn knieën bibberden. “Als er iemand is die je disrespectvol behandeld, meteen slaan”. “Vechten? Maar ik kan helemaal niet vechten, hoe dan?” zei ik met schrik in mijn stem. “Dat leer ik je wel. Straks na schooltijd gaan we oefenen”. Wow, als er iets uit mijn comfort zone was dan was dit het wel, maar het werkte. Gevochten hebben we en het was inderdaad maar één keer nodig. Dat was de eerste van de 3 levenslessen die Ilona me leerde. Het gaat niet om het vechten zelf, maar om dat je de bereidheid hebt om te vechten als het nodig is.
2: Speel wie je wilt zijn
“Hou je niet van vechten met je vuisten? Wees dan bijdehand. Zorg dat je ze vóór bent. Neem het initiatief en doe alsof. Ben je bang? Doe juist die dingen die je zou doen als je niet bang was. En doe het voor 100 %, vol zelfvertrouwen. Niet twijfelen. En je gaat er vanzelf in geloven”. Dat was les 2. Een les die ik later nog veel toepaste. Als er enge mannen naast me kwamen fietsen na het uitgaan vroeg ik opgewekt: “Weet u misschien hoe laat het is?” Het blije gebabbel van het 16 jarige meisje doorbrak alle mysterie van hun intimidatie poging en ze dropen af met de staart tussen hun benen. Ook later als 22 jarige kersverse regisseur op de eerste repetitiedag met een team van 20 ervaren professionals die allemaal ouder waren dan ik, sprong ik in het diepe en blufte ik me er doorheen. Met zweet onder de oksels. Natuurlijk was ik nog maar een broekie en als regisseur nog lang niet geloofwaardig. Maar ik straalde zelfvertrouwen uit. Ik speelde de regisseur die ik wilde zijn, groeide langzaam in mijn nieuwe rol en uiteindelijk, tot mijn eigen verbazing, werd het echt. Nu zit ik aan bestuurstafels tussen CEO’s en nog steeds is mijn strategie hetzelfde gebleven. De eerste keer voelt het alsof je bluft en daarna merk je ineens: Oh nee, ik ben dit echt! Ik kan dit gewoon!
3: Buit uit wat jou anders maakt
Ilona had nog een les. Dit was misschien wel de beste: buit uit wat je anders maakt. Benoem het, voordat zij het van je afpakken. Zet ze buitenspel en maak het tot jouw grootste wapen. “Jij bent klein, slim, je bent muzikaal, je hebt geen goeie kleren en je bent zo licht als een veertje. Maak er grappen over. Buit het uit. Wees er trots op”. Nog geen 4 maanden later had ik de hoofdrol in de musical, was ik cool omdat ik er niet mee zat dat ik geen merkkleding droeg en was ik een ster in het maken van zelfspot grappen over mijn eigen voorkeur om boeken te lezen boven de films die iedereen kende. Nu 27 jaar later is mijn vermogen tot zelfobservatie en zelfspot zelfs één van de belangrijkste ingrediënten van mijn werk. Het feit dat ik anders ben dan anderen, en dat ook durf te zijn, maakt me tot een waardevolle aanwinst.
“Hoe wordt er hier gereageerd als je met een afwijkend idee komt?”
Schoolplein of kantoortuin: zelfvertrouwen uitstralen kan overal
Onlangs kwam ik een vergaderruimte in en moest ik er weer aan denken. Voor mij 6 mensen in grijs, donkerblauw en zwarte zakenkleding. Ik in een fel groene zomerjurk met rode laarsjes. Oh god, dacht ik, verkeerde outfit. Weer zag ik de popie’s naar me kijken: dit keer een programmacommissie die moest bepalen of ik wel of niet een grote opdracht kreeg. Mijn zelfvertrouwen dreigde als sneeuw voor de zon te verdwijnen.
Gelukkig voor mij, ging de opdracht over cultuurverandering en kon ik het gevoel dat ik had bij het binnenkomen direct gebruiken. “Dus jullie willen dat mensen kleur bekennen, en durven boven het maaiveld uit te steken, maar hoe is hier de sociale code? Mag dat hier eigenlijk wel? Ik nam de gok en gebruikte mijn eigen schaamte. “Toen ik daarnet binnenkwam en jullie zo naar me keken dacht ik oh help, ik heb een groene jurk aan. Hoe wordt er gereageerd als iemand met een afwijkend idee komt?”. We kregen de klus en het werd een fantastisch programma.
“We hoeven ons niet neer te leggen bij hoe anderen op ons reageren.”
Hoewel de situatie van buiten anders was, van binnen voelde ik me net zo als op dat zonnige schoolplein van 27 jaar geleden. Niet alleen schoolpleinen maar ook kantoortuinen kunnen aanvoelen als battlefields, waar het niet altijd vanzelfsprekend is om jezelf te mogen zijn.
Zo zijn we nu eenmaal?
De 3 lessen van Ilona komen me nog steeds van pas en ik gebruik ze dan ook vaak in trainingen. Het feit dat je mensen de mogelijkheid geeft om in spel ander gedrag uit te proberen (met humor), laat hen ontdekken dat ze tot meer in staat zijn dan ze dachten.
Ik had me erbij kunnen neerleggen dat ik nu eenmaal een klein bang meisje was dat altijd aan de rand zou staan toekijken. Maar was ik dan geworden wie ik werkelijk was?
Je eigen houding en gedrag is bepalend voor hoe er met je wordt omgegaan. En het mooiste is: het is veranderbaar. Er zijn grenzen aan de maakbaarheid en ik hoef niet meer door iedereen leuk gevonden te worden. Maar het besef dat je soms eerst even iets moet spelen om jezelf te kunnen worden, dat geloof ik nog steeds.
We hoeven ons niet neer te leggen bij hoe anderen op ons reageren. We kunnen kiezen, oefenen en uitproberen. Wie we ten diepste zijn blijft hetzelfde, maar of anderen ons zien staan? Daar kunnen we heel veel in leren. Of we nu 11, 37 of 88 zijn. Het voelt eerst even ongemakkelijk als een kostuum dat niet past. Maar als je bereid bent te vechten (met humor) en te gebruiken wat je anders maakt. Als je bereid bent de ander te spiegelen op een warme manier zonder jezelf onderuit te halen, wordt je ontwapenend, en daardoor onverslaanbaar.
Studio Spaak
Natasha Schulte is theaterregisseur, dagvoorzitter en trainer voor Studio Spaak. Studio Spaak maakt komedies waar je flexibel van wordt en als team beter leert op je eigen gedrag te reflecteren: waardoor de sociale veiligheid toeneemt. Benieuwd naar wat voor impact dit bij jullie in het team zou hebben? Boek de ‘Zo ben ik nu eenmaal’ show of neem contact met ons op.
