Kun jij om jezelf lachen als je een fout maakt?
Zo zet je humor in als tool voor zelfreflectie op de werkvloer
Het is maandagochtend tien over negen. Zoë komt de vergaderzaal binnen gerend. Collega’s Dennis en Pieter stoten elkaar grijnzend aan. Het is bijna vaste prik aan het begin van de werkweek. ‘Dit keer was het echt overmacht,’ murmelt ze in zichzelf. Van binnen weet ze wel beter. Ze had eerder van huis moeten gaan. Ze kan zichzelf wel voor de kop slaan. Geïrriteerd zet ze haar laptop aan. ‘Ik lijk wel een parodie op mezelf,’ spreekt ze zichzelf in gedachten toe. Maar ze zegt het niet hardop.
Komische personages veranderen nooit
Net als Zoë stap jij vast wel eens in dezelfde valkuilen. Je valt in herhaling met bepaald gedrag. Op dergelijke momenten lijk je op een komisch personage. Bijvoorbeeld op een Mr. Bean, die door zijn onhandigheid steeds meer ellende veroorzaakt. Of Basil Fawlty, die met z’n agressieve houding alle hotelgasten wegjaagt. Of de benevelde Lullo’s van Jiskefet die alleen maar oppervlakkig kunnen bazelen over hun geweldige bedprestaties. Komische personages veranderen nooit. Juist daarom zijn ze zo grappig.
Het brein praat recht wat krom is
We lachen graag om de valkuilen van anderen, maar meestal niet om die van onszelf. Integendeel. We staan liever niet te lang stil bij dat vervelende gevoel. Jij bent toch niet zoals Mr. Bean of een van de Lullo’s? Ons brein begint acuut overuren te draaien om ons gedrag goed te praten. ‘Ik ben echt niet slordig,’ bedenkt Zoë. ‘Ik schat de tijd gewoon niet zo goed in. Ik denk altijd dat ik een uur meer kan doen dan de 60 minuten die de klok aangeeft.’ Volgens Zoë komt ze te laat, omdat ze zo’n optimist is. Optimisme is een geweldige eigenschap. Dat eeuwige telaat komen zien we door de vingers, want ze heeft altijd een zonnig humeur. En dat willen we toch niet veranderen?
We lijken steeds meer op een komisch figuur
En voila, zo verdwijnt dat akelige gevoel als sneeuw voor de zon. We hebben ons eigen gedrag weer recht gepraat. We lijken in geen enkel opzicht meer op een komische sukkel. Nee zeg, wij zijn gelukkig héél anders. Zo laten we een gigantische kans liggen. De kans om onze slechte gewoontes daadwerkelijk aan te pakken. Doordat we de oorzaak buiten onszelf leggen en ons gedrag vergoelijken of rationaliseren verdwijnt het gevoel van urgentie om te veranderen. Met als gevolg dat we steeds meer overeenkomsten vertonen met dat grappige personage waarop we juist niét willen lijken.
De humor verdwijnt als eerste
Heb jij ooit wel eens een komisch personage om zichzelf zien schateren? Ik niet. Mr. Bean lacht echt niet als hij de hik krijgt in een doodstille bibliotheek. Basil Fawlty verrekt geen lachspier als hij -in de bekende scene Don’t mention the war– de bestelling van zijn Duitse gasten opneemt en ondertussen voortdurend aan WO II refereert. Bij ons werkt het precies zo. In moeilijke situaties verdwijnt de humor meestal als eerste. Je vergeet om jezelf te lachen. Je vergeet de humoristische zelfreflectie. De gedachten die je gedrag goedpraten, zorgen voor een tijdelijke verstarring van je brein.
Leer om jezelf te lachen
Om jezelf lachen doorbreekt dat gedachtespoor. Lachen is een uitstekende manier om je valkuilen te omzeilen. Degene die zichzelf kan bekijken als komisch personage voorkomt dat hij of zij een parodie van zichzelf wordt. En dan bedoel ik niet het ”weglachen” om er zo snel mogelijk van af te zijn. Maar juist het lachen als reflectiemoment /zelfreflectie. Zo kom je nog even terug op dat akelige gevoel dat je overviel tijdens het te laat binnenlopen bij de vergadering.
Oefening baart kunst
Ons brein laat zich alleen niet zo eenvoudig voor de gek houden. Zelfs voor mij, die van komedie haar vak heeft gemaakt, is het nog best moeilijk om te lachen om mezelf. Maar, zoals bij alles: Hoe meer ik oefen, hoe makkelijker het wordt.
Juist het besef dat je ergens een komische sukkel bent, maakt je tot potentiële held die tot transformatie in staat is.
Lachen om je eigen gedrag geeft lucht. Daarnaast creëert het verbinding met de mensen om me heen. Doordat ik meer en meer besef hoe anderen naar mij kijken, als dat komische personage dat meestal te laat komt, voelen mensen ruimte om me erop aan te spreken. Zo heeft zelfreflectie ook invloed je (werk)relaties. Het creëert gelijkwaardigheid en klaart de lucht. Bovendien ben ik daardoor meer gemotiveerd om een volgende keer op tijd te komen. Wat als Zoë zelfoverschatter zichzelf ook eens op die manier zou bekijken?
